خبرگزاری مهر - گروه فرهنگ و ادب - زهرا قربانی: «نمای موشک‌های ایرانی» عنوانی است که در به روز کردن منوی رستوران لبنانی، صاحب رستوران زرنگ‌بازی درآورده و به لیستش اضافه کرده است. حالا ما می‌گوئیم طرف به زندگی با موشک و ناآرامی در منطقه عادت دارد و شب دیده آسمان از موشک‌ها برق می‌زند و روشن می‌شود، گفته بد نیست ما هم یک ماهی از این آب گل‌آلود بگیریم. باز این اتفاق قابل هضم است اما آهنگ «بوم بوم تلاویو» با فیلم‌های پس‌زمینه خوش کیفیتش که نصف شب‌ها شده بود قفلی ضبط ماشین‌ها را کجای دلمان بگذاریم؟

نسل‌کشی مردم قحطی‌زده غزه و حواشی جنگ ۱۲ روزه ایران ما را دوباره با تغییر مفهوم مرز و تأثیر رسانه در امر جهان وطنی شدن اتفاقاتی که در جهان در حال وقوع است شوکه کرد تا باز هم انگشت به دهان این ابزار رسانه‌ای عجیب بمانیم.

یک پیشگویی بزرگ

شاید خیلی‌ها سنشان قد ندهد اما از این طرف و آن طرف تا دلتان بخواهد درباره خاطرات وبلاگ‌نویسی و فیس‌بوک شنیده‌اند. از اولین مواجهه‌های انسان با نظریه «دهکده‌جهانی» که «مارشال مک‌لوهان» وعده داده بود و طی کردن مسافت‌های مجازی با یک کامنت زیر متن نوشته جدید وبلاگ یا پیداکردن همکلاسی دبستان در فیس‌بوک. چشم برهم زدن بود آمدن اپلیکیشن‌های وایبر و لاین و فضاهای مجازی دیگر و اضافه شدن اینستاگرام به سبد مصرفی مجازی و بیش از پیش از بین رفتن مرزهای بین‌المللی. رفته‌رفته جهان به سمتی می‌رفت که دیگر هیچ چیز از چشم کسی پنهان نمی‌ماند و در نتیجه می‌شود خبر خیانت اندی بایرون و کریستین کبت رئیس و مدیر منابع‌انسانی یک استارتاپ معروف در کنسرت یک گروه راک بریتانیایی و جهان را پر می‌کند و ناسزاست که به زبان‌های مختلف دنیا نثارشان می‌شود یا اگر زیاد نخواهیم دور شویم در نمونه مشابه حضور جاستین ترودو در کنسرت یکی از خواننده‌های دیگر. این یعنی دیگر در دنیای مجازی امروز امکان ندارد از ریزترین اخبار جهان جا بمانیم!

سال ۱۹۶۱ مارشال‌مک‌لوهان جامعه‌شناس و اندیشمند کانادایی در کتابی با عنوان «کهکشان گوتنبرگ» درباره نظریه‌ای صحبت کرد که برای مردم آن زمان شبیه به شوخی بود. «دهکده‌جهانی» و تعریف دنیا به مثابه یک روستای کوچک بخاطر دسترسی انسان به اینترنت، اطلاعات و رسانه ارتباط جمعی در سطح جهانی. درواقع مک لوهان اینترنت را سی سال قبل از تجاری شدنش، به عنوان «گسترش خودآگاهی» پیش‌بینی کرد. مک لوهان معتقد بود تمدن امتداد حواس و رسانه گسترش یافته حواس بشر است. او در کتاب درک رسانه‌ها می‌گوید: «ارشمیدس گفته است یک نقطه اتکا در جهان به من نشان دهید تا من توسط آن دنیا را تکان بدهم نقطه اتکا همان چشم‌ها و گوش‌های شما هستند.» همچنین معتقد بود اگر در زمان هیتلر تلویزیون بود که یک رسانه سرد است چنین قدرتی شاید هرگز به وجود نمی‌آمد. یا بر این عقیده است: «اگر چه تکنولوژی منبعث از ذهن و عمل انسان است؛ ولی انسان هر دوره، خود زاییده تکنولوژی زمان خویش است و به عبارت دیگر، هر تکنولوژی، بشر را به تدریج در فضای تازه‌ای قرار می‌دهد و هر فضای تازه، عاملی تعیین‌کننده در سرنوشت و زندگی بشر به شمار می‌رود».

این جملات تنها بعضی از نظریاتی از مک لوهان است که در نسبت با جامعه امروز قابل درک بوده و به طور ملموس قابل مشاهده است اما درباره دهکده جهانی، او در توصیف دقیقی که از آینده داشت از رسانه به عنوان ابزاری بین فردی در همه جای جهان صحبت می‌کند و به طور واضح عنوان می‌کند: «اطلاعاتی که انسان‌ها نیاز خواهند داشت، از چهار گوشه جهان و با سرعت فراوان در اختیارشان قرار خواهد گرفت به این ترتیب جهان بزرگ، روزبه‌روز کوچک‌تر می‌شود و انسان‌ها چه بخواهند و چه نخواهند، گویی در یک قبیله جهانی یا یک «دهکده‌ی جهانی» زندگی می‌کنند. چنین وضعیتی را امکانات الکترونیک فراهم خواهند کرد.»

احتمالاً حالا که تصور می‌کنیم همذات‌پنداری جالبی بین نظریات مک‌لوهان با زیست امروز جوامع بشری اتفاق می‌افتد. درنتیجه متوجه می‌شویم مارشال مک لوهان و نظریه پردازانی مثل مانوئل کاستلز پس از آن با این نظریات شاخصی درباره تأثیر رسانه بر کم اهمیت شدن مفهوم مرز چه جغرافیایی، چه فرهنگی و قدرت سیاسی پیشگویی‌های درستی کرده بودند. اما این به اصطلاح جهان وطنی شدن متأثر از رسانه، مثل خیلی از تاثیرپذیری‌ها جنبه مثبت و منفی را با همدیگر دارد.

اگر رسانه نبود صدای جنگ به گوش دنیا نمی‌رسید

من دورترین مواجهه‌ام با جنگ صحنه معروفی است که پدر فلسطینی پسر خود را در چند قدمی حمله تن به تن با اسرائیل پشتش پنهان کرده است و احتمالاً این قاب، آشنای چشم خیلی‌هاست. خیلی‌هایی که حتماً بخش کوچک‌تری از آنها اسپانیایی، انگلیسی و آمریکایی‌اند. درست توی دل استکبار جهانی!

با پیشرفت تکنولوژی هرچقدر هم که رسانه‌های برودکست از جمله تلویزیون و رادیو و قبل‌تر از آن روزنامه‌ها و رسانه‌های مکتوب بلندگوی قدرت و بازی‌های سیاسی و دیپلماسی کشورها بود، حالا با تولد مفهوم انسان رسانه‌ها و مخابره اتفاقات از نقاط مختلف دنیا، محدود کردن و سانسور سلیقه‌ای توسط دولتمردان دیگر معنایی نداشت. مردم سراسر دنیا حتی با فیلترهای فضای مجازی به راحتی به فیلم‌های نسل‌کشی مردم مظلوم غزه، حمله اسرائیل به ایران و کشتار مردم غیرنظامی دسترسی پیدا می‌کنند و با قوه تعقل و قضاوت خود جریانی را که امروزه شاهد آن هستیم راه می‌اندازند و اگرچه دهکده جهانی مک‌لوهان و تأثیر رسانه بر بی‌مرز شدن پیامدهای منفی زیادی دارد اما همین رسانه منشأ تولد یک جهان وطنی شدن از بعد مثبت و به پا خواستن دنیا و یک‌صدا شدنش علیه ظلم می‌شود.

امام‌حسین (ع) تمام دنیا

روز ۱۴ آگوست، شهر دیربورن ایالت میشیگان آمریکا امسال در گرمای بی‌سابقه این کشور با مسیر نجف به کربلا در کشور عراق مو نمی‌زد. احتمالاً آدم‌هایش موهای زیر روسری‌شان بور و چشم‌هایشان آبی بود و شاید رنگ و لعاب فرهنگ‌هایشان متنوع‌تر. امام‌حسین (ع) و واقعه عاشورا امروز چیزی فراتر یک گفتمان جهان وطنی شده است و حالا بالفعل آن را در کف خیابان‌های دنیا، شعارهای علیه صهیونیسم، چاپ روی تیشرت‌ها در تجمعات روبه‌روی دانشگاه هاروارد، ایدئولوژی مردم یک منطقه دور افتاده در پرو، آفریقا، می‌توان دید که آن را مدیون رسانه‌ایم. در واقع تا صبح می‌شود مثال آورد از ابعاد مثبت تأثیر رسانه بر جهان وطنی شدن!

استرالیا شهروندان خود را از لبنان تخلیه می‌کند