به گزارش خبرنگار مهر، امروز پنج شهریور زادروز غلامرضا تختی قهرمان کشتی و روز ملی کشتی است. به مناسبت همین روز فاطمه شریفی فعال فرهنگی یادداشتی درباره مستند «شگرد» به کارگردانی، نویسندگی و تدوین جعفر صادقی نوشته است. مستندی که توانست در جشنواره فیلم فجر چهل‌وسوم سیمرغ بلورین بهترین مستند بلند را به دست آورد.

متن این یادداشت به شرح زیر است:

در کانون روایت این مستند، زندگی جواد اندیشه مربی دلسوزی از گنبدکاووس قرار دارد که با هزینه شخصی باشگاهی به نام «اندیشه» راه‌اندازی کرده است. او بیش از یک دهه است که کودکان و نوجوانان محله‌ای محروم را، بدون دریافت هزینه، در مسیر کشتی آموزش می‌دهد. شاگردان او در این مسیر از دل مشکلات اقتصادی، آسیب‌های اجتماعی و فشارهای محیطی، فرصت می‌یابند به قهرمانی و موفقیت دست یابند.

فیلم با جمله‌ای از مایکل جردن آغاز می‌شود: «من بارها شکست خوردم تا راه پیروز شدن را یاد بگیرم». همین آغاز، لحن کلی فیلم را می‌سازد؛ روایتی از شکست‌ها، برخاستن‌ها و امیدواری به آینده.

کارگردانی و شیوه روایت

جعفر صادقی به‌جای استفاده از روایت‌گر یا مصاحبه‌های رسمی، به سراغ شیوه مشاهده‌گرانه رفته است. او با حضور ممتد در باشگاه و کنار نوجوانان، اجازه داده تا واقعیت خود را در برابر دوربین آشکار کند. این انتخاب باعث می‌شود روایت طبیعی‌تر، باورپذیرتر و صادقانه‌تر به نظر برسد. مخاطب به‌جای شنیدن توضیحات بیرونی، خود در تجربه زیسته شخصیت‌ها غوطه‌ور می‌شود.

عناصر بصری و زبان تصویری

یکی از نقاط قوت برجسته «شگرد» توجه ویژه به زبان تصویر است. صادقی با انتخاب قاب‌هایی نزدیک و صمیمی، مخاطب را به دل تمرینات کشتی می‌برد. دوربین در سطح نگاه نوجوانان و مربی قرار دارد؛ جایی که عرق، خاک تشک و فریادهای تمرین به‌وضوح حس می‌شود.

نورپردازی عمدتاً طبیعی است. سایه‌های خاموش سالن و نور کم‌جان پنجره‌ها، محدودیت‌های محیط را عریان می‌کند و در عین حال به صداقت اثر می‌افزاید. تضاد میان رنگ‌های خاکی و خاکستری سالن با رنگ پرشور لباس‌های ورزشی و پرچم‌های رقابت‌ها، از نظر بصری پیام فیلم را تقویت می‌کند: زندگی روزمره پرمشقت در برابر رویای قهرمانی و امید.

ترکیب نماهای بسته (برای نمایش احساسات و خستگی چهره‌ها) و نماهای باز (برای نشان‌دادن فضای عمومی و همبستگی گروهی) توازن خوبی میان فرد و جمع برقرار می‌سازد. تدوین فیلم نیز با ریتم تمرینات هم‌سوست: نماهای کوتاه و پرشتاب در حین تمرین و نماهای آرام‌تر در لحظات گفتگو. این تغییر ضرباهنگ به مخاطب اجازه می‌دهد فراز و فرود زندگی شخصیت‌ها را حس کند.

صادقی نشان می‌دهد که حتی با امکانات محدود، می‌توان از طریق هوشمندی در قاب‌بندی و تدوین، به زبانی تصویری دست یافت که هم پیام اجتماعی را منتقل کند و هم از نظر زیبایی‌شناسی تأثیرگذار باشد.

ساختار و نقاط قوت

مستند ساختاری ساده دارد: از تأسیس باشگاه تا مسیر شاگردان به سوی قهرمانی. این سادگی نقطه قوت فیلم است زیرا اجازه می‌دهد تمرکز بر تجربه انسانی باقی بماند. موسیقی امیر شمس، با ریتمی متناسب با تلاش‌ها و آرامش‌های دراماتیک داستان، فضاسازی بصری را تکمیل می‌کند.

افتخارات و جوایز

«شگرد» علاوه بر سیمرغ بلورین جشنواره فجر، در جشنواره «سینما حقیقت» نیز جایزه ویژه شبکه مستند را به دست آورد. موفقیت‌های آن تنها به داخل کشور محدود نماند و اثر به جشنواره بین‌المللی فیلم مسکو راه یافت؛ جایی که امکان دیده‌شدن جهانی و حتی مسیر حضور در رقابت‌های آکادمی اسکار نیز برای آن فراهم شد.

چشم‌انداز فرهنگی و اجتماعی

اهمیت «شگرد» در این است که از سطح یک مستند ورزشی فراتر می‌رود و به پدیده‌ای اجتماعی تبدیل می‌شود. جواد اندیشه و شاگردانش نماد نیروهایی هستند که می‌توانند در دل محرومیت، فضایی تازه برای زندگی بیافرینند. باشگاه کوچک او، صرفاً محلی برای تمرین کشتی نیست؛ بلکه پناهگاهی برای نوجوانانی است که اگر این مسیر را نمی‌یافتند، شاید در گرداب آسیب‌های اجتماعی فرو می‌رفتند. این مستند نمونه‌ای از مستندسازی صادقانه دانسته که در عین نمایش مشکلات، پیام امید و تغییر را به مخاطب منتقل می‌کند.

این مستند در واقع به پرسش مهمی پاسخ می‌دهد: چگونه یک فرد می‌تواند در مقیاس کوچک اما تأثیرگذار، مسیر زندگی جمعی از جوانان را تغییر دهد؟ پاسخ فیلم روشن است: با ایمان به کار، صبوری، و تعهد به دیگران.

«شگرد» اثری است که هم از حیث محتوایی و هم از نظر بصری توانسته الگویی نو برای مستندسازی اجتماعی در ایران ارائه دهد. صادقی نشان داده است که روایت ساده یک مربی و شاگردانش، اگر با صداقت و زبان تصویری درست همراه شود، می‌تواند به اثری جهانی بدل گردد.

این فیلم نه فقط قصه کشتی‌گیران نوجوان، که داستان امید و مقاومت انسان در برابر سختی‌هاست؛ قصه‌ای که با زبان تصویر، با قاب‌های نزدیک و صادقانه و با ریتمی هم‌گام با نبض زندگی روایت شده است. «شگرد» مستندی است که از دل واقعیت، شعله‌ای برای تغییر و ایمان به فردا روشن می‌کند.»

حسین علیشاپور با نغمه‌های مازیار شاهی در تالار وحدت می‌خواند