باشگاه خبرنگاران جوان - با گذشت ۴۳ سال از برگزاری جشنواره تئاتر فجر و در حالی که انتظار می‌رود بعد از این همه سال، سیاستگذاری مشخصی برای انتخاب دبیر این جشنواره وجود داشته باشد، همچنان در این زمینه ضعف داریم و این در حالی است که از این جشنواره به عنوان یکی از مهم‌ترین رویداد‌های هنری کشور یاد می‌شود.

هرچند جشنواره تئاتر فجر در سال‌های گذشته به دلیل تغییر سیستم ارایه نوبت اجرای عمومی به گروه‌های نمایشی، اهمیت پیشین خود را از دست داده و دیگر ویترین سال تئاتر کشور به شمار نمی‌رود، اما همچنان این جشنواره در تقویم جشنواره‌های جهانی وجود دارد و به عنوان یکی از معدود جشنواره‌های معتبر منطقه ما شناخته می‌شود.

گرچه در دوره‌های گذشته هم، بازه زمانی معرفی دبیر جشنواره تئاتر فجر متغیر بوده ولی تاخیری که امسال در معرفی این دبیر ایجاد شده، در ۱۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده است که احتمالا بخشی از این تاخیر به معرفی دیرهنگام مدیر کل هنر‌های نمایشی برمی‌گردد.

بررسی ایسنا نشان می‌دهد طی ۱۰ سال گذشته، گاه دبیر جشنواره فجر به فاصله اندکی بعد از اختتامیه دوره پیشین معرفی می‌شده و گاهی هم تا پایان اردیبهشت ماه، اما در چند سال گذشته، این روند تغییر کرده است.

بر اساس همین بررسی، بیشترین تاخیر در معرفی دبیر جشنواره تئاتر فجر، طی ۱۰ سال گذشته به دوره چهل و دوم این جشنواره برمی‌گردد. در این دوره که بهمن سال ۱۴۰۲ برگزار شد، حکم دبیر جشنواره، مهدی حامد سقایان، از سوی مدیر کل هنر‌های نمایشی، کاظم نظری، نیمه مرداد سال ۱۴۰۲ اعلام شد. به این معنا که این دبیر، فرصتی ۶ ماهه برای برنامه‌ریزی جشنواره فجر داشت.

در ادامه این مطلب، مروری داریم بر تاریخ معرفی دبیران دوره‌های پیشین جشنواره تئاتر فجر.

سال گذشته، خیرالله تقیانی‌پور، روز ششم تیر ماه به عنوان دبیر جشنواره چهل و سوم تئاتر فجر از حمید نیلی، مدیر کل وقت تئاتر، حکم گرفت.

دوره چهل و دوم جشنواره نیز همان گونه که اشاره شد، مهدی حامد سقایان، حکم دبیری خود را نیمه مرداد ماه از کاظم نظری گرفت.

اما کورش زارعی به عنوان دبیر دوره چهل و یکم تئاتر فجر، ۱۶ خرداد سال ۱۴۰۱ حکم دبیری خود را دریافت کرد. این در حالی است که حسین مسافر آستانه که دبیری دوره چهلم و سی و نهم جشنواره را بر عهده داشت، ۲۵ اسفند سال ۱۳۹۹ برای دبیری دوره چهلم جشنواره که بهمن سال ۱۴۰۰ برگزار شد، از سوی سید مجتبی حسینی، معاون وقت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حکم گرفت.

او همچنین یازدهم تیر سال ۹۹ برای دبیری سی و نهمین دوره جشنواره، حکم خود را دریافت کرد.

اما نادر برهانی مرند که دو سال پیاپی دبیری دوره سی و هشتم و سی و هفتم را بر عهده داشت، ۲۶ فروردین سال ۱۳۹۸ حکم دبیری خود را برای جشنواره سی و هشتم از شهرام کرمی، مدیرکل وقت تئاتر دریافت کرد.

او حکم دبیری سی و هفتمین جشنواره را نیز اردیبهشت سال ۱۳۹۷ از همین مدیر گرفت.

فرهاد مهندس‌پور، دبیر سی و ششمین دوره جشنواره نیز حکم خود را ۲۳ خرداد سال ۱۳۹۶ از مهدی شفیعی، مدیر کل وقت تئاتر دریافت کرد.

سعید اسدی دیگر چهره‌ای که دو دوره متوالی دبیری جشنواره را بر عهده داشت، ۱۲ بهمن سال ۹۴ حکم دبیری جشنواره سی و پنجم را از مهدی شفیعی، مدیر کل وقت تئاتر دریافت کرد. به این معنا که او حدود یک سال برای برگزاری این دوره از جشنواره زمان داشت.

اسدی، حکم دبیری سی و چهارمین جشنواره را هم اردیبهشت سال ۱۳۹۴ از مهدی شفیعی دریافت کرده بود.

همان گونه که اشاره شد، جشنواره تئاتر فجر طی سال‌های گذشته، به دلایل گوناگون، جایگاه پیشین خود را از دست داده چراکه در سال‌های دورتر، مهم‌ترین کارکرد این جشنواره، معرفی استعداد‌های تازه بود. ضمن اینکه این جشنواره، تنها امکان گروه‌های نمایشی برای گرفتن نوبت اجرای عمومی آثارشان در سال بعد بود، اما با تغییر شیوه ارایه نوبت اجرای عمومی، جشنواره تئاتر فجر عملا این بخش از کارکرد خود را از دست داده ولی همچنان محملی است برای معرفی استعداد‌های تازه به ویژه برای گروه‌های استانی.

با همه اینها، نمی‌توان منکر این نکته شد که جشنواره تئاتر فجر همچنان رویدادی مهم در کشور به شمار می‌رود و با توجه به اقتضائات تئاتر، شرایط این جشنواره با جشنواره‌هایی مانند فیلم یا تجسمی و موسیقی متفاوت است.

ساخت و آماده‌سازی یک اثر نمایشی، پروسه‌ای چند ماهه دارد و سیستم برگزاری جشنواره تئاتر فجر هم عموما مرحله به مرحله است. به این معنا که ابتدا باید متون گروه‌های متقاضی شرکت در جشنواره تایید شود تا بعد از آن وارد مرحله بازبینی و انتخاب نهایی شوند.

از سوی دیگر همواره یکی از مهم‌ترین پاشنه آشیل‌های جشنواره تئاتر فجر، بخش بین‌الملل آن است؛ بخشی که نیازمند رایزنی با گروه‌های خارجی است. هرچند در چند سال گذشته کمتر اتفاق افتاده گروه خارجی قابل اعتنایی در این رویداد هنری حضور پیدا کند چراکه همواره شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بر حضور گروه‌های بین‌الملل موثر بوده و علاوه بر اینها نکته قابل تامل دیگر این است که گروه‌های شاخص بین‌الملل عموما برای سفرهایشان برنامه‌ریزی بلندمدتی دارند به طوری که آنان، برنامه اجرا‌های خود را از یکی دو سال قبل طراحی می‌کنند؛ بنابراین حتی اگر شرایط سیاسی و اقتصادی برای دعوت از چنین گروه‌هایی مساعد باشد، نبود برنامه‌ریزی بلندمدت در برگزاری رویداد‌هایی مانند جشنواره تئاتر فجر، عامل مهمی در ناکامی این جشنواره در زمینه دعوت از گروه‌های شناخته‌شده بین‌المللی است؛ گروه‌هایی که بتوانند افزوده‌ای بر داشته‌های تئاتر کشورمان بیفزایند.

اینها بخش اندکی از معضلاتی است که نبود برنامه‌ریزی در زمینه برگزاری جشنواره تئاتر فجر بر ما تحمیل می‌کند.

گرچه امسال فضای عمومی جامعه به دلیل جنگ تحمیلی ۱۲ روزه، برای برنامه‌ریزی فرهنگی، در قیاس با سال‌های گذشته تفاوت کرده، با این حال در همین شرایط هم می‌شد دبیر جشنواره تئاتر فجر را زودتر انتخاب کنیم تا او مشکلات کمتری در برگزاری این رویداد داشته باشد.

اولین سفر کربلا به روایت فریبا کوثری