باشگاه خبرنگاران جوان - ازدواج سفید، پدیده‌ای که در دنیای مدرن به عنوان یک سبک زندگی نوظهور شناخته می‌شود، به تدریج در جوامع اسلامی نیز ریشه دوانده است. این نوع رابطه، که بر اساس عدم وجود پیمان شرعی، قانونی یا تعهدات رسمی شکل می‌گیرد، به رغم ظاهر آزادی‌خواهانه‌اش، پیامدهای جدی برای بنیان خانواده و فرهنگ اجتماعی به همراه دارد.

در حالی که متن و آموزه‌های اسلامی پایه‌گذار نهاد خانواده را به کمال و قداست می‌شناسد، ازدواج سفید تنها به عنوان یک رابطه غیررسمی و بدون مسئولیت، چالشی اساسی برای این نگاه می‌باشد.

چرا بررسی این موضوع اهمیت دارد؟

در دهه‌های اخیر، شاهد ظهور و گسترش پدیده‌ای اجتماعی تحت عنوان “ازدواج سفید” در جوامع غربی بوده‌ایم. این الگوی رابطه‌ای، که در آن زن و مرد بدون هیچ گونه پیوند شرعی، قانونی یا تعهد رسمی به زندگی مشترک می‌پردازند، ابتدا در کشورهای اروپایی و آمریکایی به عنوان یک سبک زندگی جایگزین مطرح شد. اما متأسفانه تحت تأثیر جهانی‌سازی فرهنگی و گسترش رسانه‌های غربی، این پدیده به تدریج در برخی جوامع اسلامی نیز در حال نفوذ است.

نکته نگران‌کننده اینجاست که ازدواج سفید، در تضاد کامل با ارزش‌های دینی و فرهنگی تمدن اسلامی قرار دارد. در حالی که اسلام نهاد خانواده را به عنوان اساسی‌ترین رکن جامعه می‌شناسد و برای تحکیم آن قوانین محکمی وضع کرده است، ازدواج سفید با حذف تعهدات دینی و قانونی، این نهاد مقدس را به رابطه‌ای سست و بی‌ثبات تبدیل می‌کند.

ازدواج سفید تنها یک مسأله شخصی نیست، بلکه پیامدهای عمیق اجتماعی، فرهنگی و حتی اقتصادی به همراه دارد. از جمله:

– تضعیف نظام خانواده به عنوان سلول بنیادین جامعه

– کاهش مسئولیت‌پذیری در روابط زناشویی

– به خطر افتادن حقوق زنان و کودکان ناشی از این روابط

– شیوع بی‌بندوباری اخلاقی و تأثیر آن بر سلامت روان جامعه

موضع اسلام در برابر ازدواج سفید

اسلام به عنوان یک دین جامع‌نگر، ازدواج را نه تنها یک پیمان مقدس، بلکه یک مسئولیت اجتماعی و اخلاقی می‌داند. در آموزه‌های اسلامی، ازدواج رسمی و شرعی تنها راه مشروع برای تشکیل خانواده معرفی شده است. این در حالی است که هر گونه رابطه خارج از این چارچوب، حرام و دارای پیامدهای منفی برای فرد و جامعه ارزیابی می‌شود.

اما سوال اساسی این است: چرا اسلام با چنین روابطی مخالف است؟ آیا این مخالفت صرفا یک منع شرعی است، یا دلایل روان‌شناختی، اجتماعی و حتی علمی نیز پشت آن نهفته است؟

تعریف ازدواج سفید و مقایسه تطبیقی آن با ازدواج شرعی در اسلام

۱. مفهوم شناسی ازدواج سفید (همباشی بدون ازدواج)

ازدواج سفید که در ادبیات جامعه‌شناسی از آن با عنوان “همباشی غیررسمی” (Cohabitation) یا “زندگی مشترک بدون ازدواج” یاد می‌شود، به رابطه‌ای اطلاق می‌گردد که در آن دو فرد (زن و مرد) بدون انعقاد هیچ نوع پیمان شرعی، عرفی یا قانونی، اقدام به زندگی مشترک تحت یک سقف می‌نمایند. این پدیده که ریشه در فردگرایی افراطی و سکولاریزاسیون روابط اجتماعی در غرب دارد، دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است:

عدم ثبت قانونی: هیچ سند رسمی مبنی بر ازدواج وجود ندارد.

فقدان تعهدات شرعی: رابطه فاقد مشروعیت دینی است.

قطع رابطه: طرفین می‌توانند بدون تشریفات قانونی رابطه را قطع کنند.

مسئولیت‌پذیری محدود: تعهدات مالی، اخلاقی و عرفی به حداقل می‌رسد.

بر اساس آمارهای سازمان ملل متحد (۲۰۲۳)، در برخی کشورهای اروپایی مانند سوئد و فرانسه، بیش از ۳۰ درصد زوج‌ها به این شیوه زندگی می‌کنند.

۲. ماهیت ازدواج شرعی در اسلام

در مقابل، اسلام چارچوب مشخص و منسجمی برای ازدواج تعریف کرده است که در منابع فقهی به “نکاح شرعی” موسوم است. این نهاد حقوقی-اخلاقی دارای ارکانی اساسی است:

الف) ارکان ازدواج شرعی

ایجاب و قبول (صیغه عقد): بیان صریح رضایت طرفین برای ازدواج

مهریه (صداق): حق مالی زن که تضمین‌کننده حقوق اوست

شاهدین عادل: برای حفظ حقوق طرفین

اجازه ولی‌ دختر: به عنوان حافظ خیر و مصلحت زن.

ب) ویژگی‌های ممتاز ازدواج شرعی

قداست دینی: ازدواج در اسلام “میثاق غلیظ” (پیمان محکم) نامیده شده است

ثبات حقوقی: ثبت قانونی و شرعی رابطه

تکلیف‌گرایی: تعیین دقیق حقوق و تکالیف زوجین

مسئولیت‌پذیری اجتماعی: پذیرش آثار اجتماعی ازدواج.

۳. مقایسه تطبیقی ازدواج سفید و ازدواج شرعی

معیار مقایسه ازدواج سفید و ازدواج شرعی اسلامی

پشتوانه حقوقی فاقد اعتبار قانونیدارای اعتبار کامل قانونی و شرعی

تعهد اخلاقیداوطلبانه و موقت الزام‌آور و دائم

حقوق مالی زن غیرقابل مطالبهتضمین شده (مهریه، نفقه)

وضعیت فرزندانمشکل هویتی و حقوقیدارای هویت کامل شرعی و قانونی

پشتوانه دینی مذموم و حرام دارای اجر اخروی و ثواب

آثار اجتماعی تضعیف نهاد خانوادهتحکیم بنیان‌های اجتماعی

۴. پیامدهای حقوقی ازدواج سفید

بررسی تطبیقی این دو نهاد نشان می‌دهد که ازدواج سفید از نظر سیستم حقوقی اسلام با چالش‌های جدی ذیل مواجه است:

محرومیت ارث: در ازدواج سفید رابطه ارث برقرار نمی‌شود.

حرمت نکاح: فرزندان حاصل از این رابطه از نظر شرعی، ولدالزنا محسوب می‌شوند.

عدم نفقه: زن حق قانونی برای دریافت نفقه ندارد.

حرمت رابطه: رابطه زناشویی در این حالت، حرام و موجب عقوبت شدید اخروی است.

۵. دیدگاه جامعه‌شناختی به ازدواج سفید

از منظر جامعه‌شناسی، دکتر علی اصغر محکی (۱۳۹۸) در پژوهش خود نشان داده است که:

– نرخ خشونت خانگی در ازدواج‌های سفید ۴۰ درصد بیشتر از ازدواج‌های رسمی است.

– ۷۰ درصد کودکان متولد شده از این روابط با مشکلات هویتی مواجه می‌شوند.

– نرخ جدایی در این روابط ۳ برابر ازدواج‌های رسمی است.

در جمع‌بندی این بخش باید گفت: این مقایسه نشان می‌دهد که تمایزات بنیادین بین این دو نهاد، تنها به تفاوت‌های ظاهری محدود نمی‌شود، بلکه در سطح فلسفه وجودی، کارکردهای اجتماعی و پیامدهای اخلاقی دارای تفاوت‌های ماهوی هستند.

اسلام با طراحی نهاد ازدواج شرعی، در پی تأمین امنیت روانی، اقتصادی و اجتماعی برای اعضای خانواده است، در حالی که ازدواج سفید این اصول را به طور سیستماتیک نقض می‌کند.

چرایی مخالفت اسلام با ازدواج سفید: تحلیل فقهی، روانشناختی و جامعه‌شناختی

۱. نادیده گرفتن مسئولیت‌های شرعی و قانونی

اسلام با طراحی نظام حقوقی دقیق برای ازدواج، به دنبال ایجاد چارچوبی امن و عادلانه برای روابط زناشویی است. این نظام دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است که در ازدواج سفید به طور کامل نادیده گرفته می‌شود:

الف) ضمانت‌های اجرایی حقوقی:

– در ازدواج شرعی، نفقه به عنوان حق قانونی زن شناخته می‌شود (ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی).

– مهریه به عنوان یک تعهد مالی قطعی برای مرد در نظر گرفته شده است.

– حق ارث برای هر یک از زوجین به صورت دوطرفه وجود دارد (مواد ۸۶۱ تا ۹۴۰ قانون مدنی).

ب) پیامدهای فقدان مسئولیت‌پذیری در ازدواج سفید:

– طبق پژوهش مرکز آمار ایران (۱۴۰۱)، ۷۸ درصد زنان در روابط سفید از عدم امنیت مالی رنج می‌برند.

– دادگاه‌های خانواده هیچ مسئولیتی در قبال حل اختلافات این زوج‌ها ندارند.

– تحقیقات نشان می‌دهد در ۶۵ درصد موارد، مردان پس از مدتی رابطه را ترک می‌کنند بدون اینکه مسئولیتی بپذیرند.

ج) دیدگاه فقهی:
حضرت امام خمینی (رحمه الله) در تحریر الوسیله تصریح می‌کند: «هر گونه رابطه زناشویی خارج از چارچوب نکاح شرعی، حرام و موجب حد است.»

شهید آیت الله مطهری (رحمه الله) نیز معتقد است: «اسلام با وضع قوانین دقیق، حقوق متقابل زوجین را تضمین کرده است.»

۲. تهدید نظام خانواده در اسلام

خانواده در اسلام به عنوان “حلقه وصل جامعه اسلامی” شناخته می‌شود. ازدواج سفید این نهاد را از چند جهت تهدید می‌کند:

الف) آسیب‌های روانی:

– پژوهش‌های انجمن روانشناسی آمریکا (۲۰۲۲) نشان می‌دهد میزان اضطراب و افسردگی در روابط سفید ۴۰ درصد بیشتر است.

– عدم امنیت عاطفی کودکان در این خانواده‌ها ۳ برابر بیشتر گزارش شده است.

ب) آمارهای نگران‌کننده:

– در فرانسه که ازدواج سفید قانونی است، نرخ طلاق در این روابط ۷۳ درصد بیشتر از ازدواج‌های رسمی است.

– در ایران طبق پژوهش دانشگاه تهران، طول عمر متوسط این روابط کمتر از ۲ سال است.

ج) دیدگاه قرآن و روایات:
قرآن کریم می‌فرماید:
«وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّهً وَرَحْمَهً إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ؛
و باز یکی از آیات (لطف) او آن است که برای شما از جنس خودتان جفتی بیافرید که در کنار او آرامش یافته و با هم انس گیرید و میان شما رأفت و مهربانی برقرار فرمود. در این امر نیز برای مردم بافکرت ادله‌ای (از علم و حکمت حق) آشکار است.»

این آیه قرآن کریم، سکونت و آرامش را فقط در چارچوب ازدواج شرعی ممکن می‌داند.

پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) نیز فرموده‌اند:
«ما بُنِیَ بِناءٌ فِی الإِسلامِ أحَبُّ إلَی اللّه ِ تَعالی مِنَ التَّزویجِ؛
در اسلام، هیچ بنایی نزد خداوند متعال، دوست‌داشتنی‌تر از ازدواج نیست.»

۳. کاهش قداست ازدواج و ترویج بی‌بندوباری

اسلام برای ازدواج حرمت و قداست خاصی قائل است که در ازدواج سفید کاملاً نادیده گرفته می‌شود:

الف) مقایسه ارزشی:

– در ازدواج شرعی، صیغه عقد به عنوان یک عبادت محسوب می‌شود.

– روابط زناشویی در چارچوب شرع دارای ثواب و اجر اخروی است.

– در مقابل، ازدواج سفید در روایات به “زنا” تعبیر شده است.

ب) پیامدهای اخلاقی:

– تحقیقات پلیس فتا (۱۴۰۰) نشان می‌دهد ۶۰ درصد پرونده‌های سوءاستفاده جنسی مربوط به روابط خارج از ازدواج است.

– سازمان بهزیستی گزارش داده که ۴۵ درصد کودکان بی‌سرپرست محصول این گونه روابط هستند.

ج) تحلیل جامعه‌شناختی:

دکتر سعید مدنی در پژوهش خود نشان داده که:

– گسترش ازدواج سفید موجب کاهش نرخ ازدواج رسمی شده است.

– این پدیده حرمت روابط جنسی در جامعه را شکسته و موجب افزایش بیماری‌های مقاربتی شده است.

– ارزش‌های اخلاقی در جوامعی که این روابط گسترش یافته، به شدت تنزل کرده است.

در جمع‌بندی این بخش باید گفت که بررسی‌های بین‌المللی نشان می‌دهد:

۱. کشورهایی که ازدواج سفید در آنها رواج یافته، با کاهش نرخ فرزندآوری مواجه شده‌اند (سازمان ملل ۲۰۲۳).

۲. سلامت روانی افراد در ازدواج‌های رسمی به مراتب بهتر است(WHO ۲۰۲۲).

۳. امنیت اجتماعی در جوامع اسلامی که پایبند به ازدواج شرعی هستند، بالاتر است (Interpol ۲۰۲۱).

این یافته‌ها به وضوح نشان می‌دهد که مخالفت اسلام با ازدواج سفید بر پایه دلایل علمی، روانشناختی و جامعه‌شناختی محکمی استوار است، نه صرفا محدودیت‌های دینی.

نتیجه‌گیری

ازدواج سفید تهدیدی جدی برای نظام خانواده و اخلاق جامعه اسلامی است. اسلام با وضع قوانین دقیق، امنیت، آرامش و تعهد را در خانواده تضمین می‌کند، در حالی که این پدیده موجب بی‌ثباتی و افزایش آسیب‌های اجتماعی می‌شود. در غرب، این نوع رابطه به دلیل فردگرایی افراطی رواج یافته، اما اسلام با تأکید بر مسئولیت‌پذیری و اخلاق‌مداری، آن را رد می‌کند.

با بررسی پدیده ازدواج سفید و تحلیلی که از منظر اسلامی و اجتماعی بر آن ارایه شد، به وضوح نشان می‌دهد که این نوع رابطه نه تنها با فجایع اخلاقی و اجتماعی بسیاری همراه است، بلکه به تهدیدی جدی برای بنیان نهاد خانواده تبدیل شده است.

اسلام به عنوان یک دین جامع، با تأکید بر اهمیت تعهدات دینی و قانونی در روابط زناشویی، سعی دارد تا امنیت روانی، اقتصادی و اجتماعی افراد را تأمین کند. آسیب‌هایی نظیر خشونت خانگی، مشکلات هویتی برای فرزندان، و کاهش قداست ازدواج، تنها نمونه‌ای از تبعات منفی ازدواج سفید است.

این یافته‌ها نشان می‌دهد که نه تنها باید به ضرورت پایبندی به ازدواج رسمی و شرعی توجه داشته باشیم، بلکه باید با آگاهی بخشی و فرهنگ‌سازی نسبت به آسیب‌های ازدواج سفید در جامعه اسلامی، از گسترش این پدیده جلوگیری کنیم.

در حقیقت، دفاع از نهاد خانواده و ارزش‌های اسلامی، از طریق احیای مفهوم واقعی ازدواج، می‌تواند چاره‌ای برای جلوگیری از تضعیف ساختار اجتماعی و فرهنگی جوامع اسلامی باشد.

منبع: پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ

امضای تفاهم‌نامه حوزه علمیه خراسان و دانشگاه علوم اسلامی رضوی