به گزارش خبرنگار مهر، برنامه گفتگوی ویژه خبری شبکه خبر سیما شامگاه شنبه با اجرای مهدی خسروآبادی به موضوع بحرانی فرونشست زمین و تهدید آثار تاریخی و زیرساخت‌های شهری در اصفهان پرداخت.

این گفتگو با حضور مهدی جمالی‌نژاد استاندار اصفهان، حسینعلی حاجی‌دلیگانی نماینده مردم شاهین‌شهر، میمه و نایب‌رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی و بهرام نادی عضو کارگروه فرونشست استان اصفهان و استاد ژئوتکنیک دانشگاه آزاد نجف آباد برگزار شد.

جلوگیری از برداشت منابع آب زیرزمینی خلاء قانونی ندارد

حسینعلی حاجی‌دلیگانی، نماینده مردم شاهین‌شهر و میمه و نایب‌رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی با اشاره به پیگیری‌های نظارتی مجلس، اظهار کرد: وظایف نمایندگان فراتر از قانون‌گذاری است و شامل نظارت و پیگیری اجرایی نیز می‌شود.

وی با بیان اینکه آب‌های زیرزمینی دشت برخوار (زیر اصفهان) در حال تخلیه است، به گزارش آماده کمیسیون اصل ۹۰ اشاره و خاطرنشان کرد: آب زیرزمینی زیر دشت اصفهان- برخوار، اکنون در مجلس پیگیری می‌شود. همان‌طور که اشاره شد، خلأ قانونی وجود ندارد اما وظایف نمایندگان تنها قانون‌گذاری نیست؛ پیگیری و نظارت نیز جز آن است.

این نماینده مجلس افزود: از باب نظارتی، اقداماتی صورت گرفته مانند بحث طرح الگوی کشت که وزارت جهاد کشاورزی چرا آن را اجرا نمی‌کند یا گزارشی که اکنون آماده است و کمیسیون اصل ۹۰ آن را در مجلس قرائت خواهد کرد. بیشترین نقاطی که در این گزارش آمده، مربوط به نقاطی است که بیشترین فرورفتگی یا فرونشست را دارند، از جمله نقاطی در شهر اصفهان. هشدارها، پیگیری‌ها و این موارد همه انجام شده اما واقعیتی وجود دارد که روند فرونشست کند شده ولی متوقف نشده است.

شمال شهر اصفهان سالی ۱۶.۵ سانتیمتر فرومی‌نشیند

حاجی دلیگانی ابراز کرد: اکنون در شمال اصفهان مانند دشت برخوار میزان فرونشست ۱۶ و نیم سانتی‌متر در سال است؛ یعنی هر سال ۱۶ و نیم سانتی‌متر این زمین فرومی‌ریزد. این واقعیت تلخی است که وجود دارد و اگر این روند را متوقف نکنیم، فاجعه‌ای بزرگ‌تر به بار خواهد آورد.

حاجی دلیگانی در پاسخ به سوال مجری برنامه مبنی بر اینکه آیا مجلس توانسته این مسئله را در سطح ملی مطرح کند، گفت: فرونشست اکنون در جلسات مجلس، چه جلسات علنی و چه کمیسیون‌های تخصصی، کامل ملموس شده و نقاط مختلف کشور که دچار این فرونشست هستند، مطرح است. فرونشست در برخی جاها نقاط خارج از شهر است اما ویژگی استان اصفهان این است که بیشترین فرونشست‌ها مربوط به نقاط شهری است و از این بابت نگرانی‌ها بیشتر شده است. ساختمان‌های عمومی، مانند درمانگاه‌ها، مدارس و دیگر مراکز خدماتی، اکنون آسیب می‌بینند.

نایب رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس ابراز کرد: بحث نصب کنتور هوشمند و کنترل برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی کار مثبتی بوده که انجام شده، هرچند یک سری اشکالاتی نیز وجود دارد.

وی افزود: این پدیده نه تنها اصفهان، بلکه تهران، البرز، قزوین، همدان، مشهد، گلستان و حتی مازندران را تهدید می‌کند اما شهر اصفهان به طور خاص درگیر فرونشست است و تنها به دشت محدود نمی‌شود.

قانون قدیمی که ۱۵۰ هزار چاه غیرمجاز آب را مجاز کرد

در ادامه بهرام نادی عضو کارگروه فرونشست استان اصفهان و استاد ژئوتکنیک دانشگاه آزاد در پاسخ به سوال مجری درباره امکان اقدامات فوری کوتاه‌مدت و بلندمدت از دیدگاه کارشناسی، ریشه بحران را در قوانین قدیمی دانست و توضیح داد: بحثی که در فرونشست وجود دارد، این است که چرا به اینجا رسیده‌ایم. یک سری مواردی وجود دارد، مانند قوانینی که تا به حال در جهت تخلیه آب بوده و این قوانین همچنان ادامه دارد، مانند قانون توزیع عادلانه آب که مربوط به سال ۱۳۶۱ است.

وی تصریح کرد: این قانون منجر شده که ۱۵۰ هزار چاه غیرمجاز، مجاز شود. وقتی ۱۵۰ هزار چاه غیرمجاز مجاز می‌شود، مفهومش این است که به سمت تخلیه آب‌ها پیش می‌رویم. تخلیه آبخوان مختص اصفهان نیست؛ کل ایران این تخلیه را تجربه می‌کند و طبق آمار وزارت نیرو، ۱۴۷ میلیارد مترمکعب کسری آبخوان در کشور داریم. یعنی تهران، البرز، قزوین، همدان، اصفهان، همه دچار فرونشست هستند؛ مشهد، حتی گلستان و مازندران متأسفانه فرونشست را دارند اما اصفهان به صورت خاص، شهر اصفهان درگیر فرونشست است و تنها به دشت محدود نمی‌شود.

لزوم بازنگری در قوانین قدیمی

نادی ادامه داد: باید بازنگری در قوانین انجام دهیم و قانون جامعی داشته باشیم که متولی آب و کنترل آب را مشخص کند.

وی در ادامه به مجری گفت: قانون توزیع عادلانه آب در سال ۱۳۶۰ اتفاق افتاده، یعنی ۱۵۰ هزار چاه غیرمجاز در سال ۱۳۶۱ مجاز شده که اگر منحنی آب را نگاه کنیم، افت تراز آب از سال ۱۳۶۱ فوق‌العاده شدیدتر شده است. قانون بعدی که آمده، بحث قانون بهینه‌سازی مصرف آب کشاورزی است که اجازه برداشت را همچنان می‌دهد اما مشروط به الگوی کشت و وزارت کشاورزی، مجلس و وزارت نیرو را مکلف می‌کند که ظرف یک سال الگوی کشت را انجام دهند. برای همین، اکنون الگوی کشت به صورت فراگیر انجام نمی‌شود.

دریاچه ارومیه و زاینده‌رود زیرتیغ طرح طوبی

نادی با اشاره به طرح طوبی که منجر به اضافه شدن ۲۲۰ هزار هکتار باغ در آذربایجان غربی و بیش از ۳۰ هزار هکتار در بالادست اصفهان شده، تصریح کرد: این قوانین هر کدام چون حجم زیادی از آب را مصرف می‌کنند، بسیار دخیل هستند. برای مثال قانون طرح طوبی؛ در طرح طوبی چه اتفاقی افتاده؟ ۲۲۰ هزار هکتار باغات در آذربایجان غربی اضافه شده که منجر به خشکی دریاچه ارومیه شده و بیش از ۳۰ هزار هکتار در بالادست اصفهان، باغات اضافه شده، حداقل ۳۰ هزار هکتار و بالاتر. در این طرح طوبی ما اجازه دادیم که باغات بالادست اضافه شود. سوال اصلی این است آیا باغات مهم است یا فرهنگ و تمدن کشور؟ اگر باغات مهم است، باید بماند، اما اگر شهر مهم است و احیای شهر، باید زاینده‌رود احیا شود. اینکه چه کسی تصمیم می‌گیرد که این باغ مهم است یا یک شهر مهم است، در حوزه اختیارات کارشناس نیست؛ باید یک متولی بیاید و به صورت جامع این موضوع را مذاکره کند.

مجری در ادامه خطاب به جمالی‌نژاد استاندار اصفهان پرسید: سهم هر یک از بخش‌ها، مانند حوزه کشاورزی و حوزه‌های مختلف، در برداشت از آب مشخص است تا ببینیم کجا بیشتر باید تمرکز کنیم؟

سکونت یک میلیون و ۲۴۲ نفر در پهنه با نرخ بالای فرونشست در شهر اصفهان

استاندار اصفهان با توصیف شرایط بحرانی اظهار کرد: برای تداعی شرایط سخت خدمتتان عرض کنم ۹ ایستگاه اصلی شهر اصفهان در شرایط فرونشست بحرانی است. ۲۷۴ فلکه اصلی آتش‌نشانی، ۳۲۸ مسجد، ۳۷ کتابخانه از ۱۶۷ کتابخانه، سه بیمارستان اصلی‌مان و یک هتل و تعداد ۲۵۸ مدرسه، ۱۹ پمپ بنزین همه در پهنه با نرخ بالای فرونشست قرار دارند.

جمالی نژاد با بیان اینکه اکنون بسیاری از مدارس متأسفانه تخلیه شده، اظهار کرد: یک میلیون و ۲۴۲ هزار نفر روی پهنه‌ای قرار گرفتند که هر آن، ممکن است فرو بریزد و دفن شوند. ۳۷۸ هزار و ۷۷۱ واحد مسکونی. این‌ها اعداد قابل توجهی است؛ به نظرم نیاز است که تدبیری جدی شود.

جمالی‌نژاد علت اصلی را خشک شدن زاینده‌رود به عنوان شاهرگ تغذیه آبخوان دانست و گفت: این در واقع یک کار ترکیبی است، یک پازل است؛ هر کسی باید سهم خود را انجام دهد. در حوزه اینکه چه کار کرده‌ایم، چه اتفاقات اشتباهی در گذشته رقم زدیم که به اینجا رسیدیم، بی تردید بسیار مفصل است.

وی ادامه داد: افت سطح آب‌های زیرزمینی را به جد داریم؛ در گذشته به راحتی به آب دسترسی پیدا می‌کردید، اکنون چند صد متر می‌روید و متأسفانه نمی‌شود. افت سطح آب زیرزمینی در اصفهان، دو علت اصلی دارد، اولی خشک شدن زاینده‌رود به عنوان شاهرگ اصلی آبخوان اصفهان، تنها تغذیه‌کننده آبخوان و بدون رودخانه زاینده‌رود این فرونشست هم کند نخواهد شد. از طرف دیگر، چاه‌های متعدد مجاز و غیرمجاز که بی تردید آبخوان‌های فعلی را هم تخلیه می‌کند.

خشکی زاینده‌رود علت اصلی فرونشست شهر اصفهان

استاندار خاطرنشان کرد: شاید در دشت‌های استان اصفهان، دلیل اصلی افت سطح آب زیرزمینی و فرونشست، برداشت بی‌رویه از آبخوان‌ها به خاطر چاه‌ها باشد اما در خود شهر اصفهان، بیشتر خشکی زاینده‌رود است. بحث چاه‌ها را بیشتر برای اطراف شهر اصفهان مطرح می‌کنم؛ خود شهر اصفهان که آثار تاریخی و آثار ثبت‌شده جهانی دارد، به دلیل نبود زاینده‌رود است.

وی در پاسخ به سوال مجری درباره اقدامات فوری، گفت: تمام تلاش ما در استان اصفهان بر این است اتفاقاتی رقم بزنیم که برای همه منطقه مفید باشد، باید اتفاقاتی رقم بزنیم که برد-برد باشد برای استان‌های همجوار و برای خود اصفهان. پروژه‌هایی که از گذشته‌های بسیار دور مانده، مانند پروژه سد کوهرنگ سه، می‌تواند به ما کمک کند. شاید از دهه ۸۰ تا کنون قول ساخت سدش را دادند اما متوقف ماند.

استاندار اصفهان خاطرنشان کرد: از این پروژه‌ها، متأسفانه چندین مورد وجود دارد خود همین آب دریا که اخیراً اتفاق افتاد، کار کمی نبود، اما آب دریا تنها کاری که توانست برای ما انجام دهد، این است که لب تشنه صنایع را تر کند؛ تمام تلاش‌مان بر این است که لب تشنه این‌ها را مشروب کنیم، سیراب کنیم تا بارگذاری روی رودخانه تا حدی کم شود.

حاجی‌دلیگانی: امنیت غذا ضرورت است، الگوی کشت رعایت نمی‌شود

در ادامه حاجی‌دلیگانی در بخش دیگری، به طرح ارائه‌شده به مجلس برای ملزم کردن دولت به راهکارهای عملیاتی کنترل فرونشست اشاره کرد: طرحی را سال گذشته به مجلس ارائه دادیم برای اینکه دولت را ملزم کنیم برای مقابله با بحث فرونشست، راهکارهای عملیاتی خود را بیاورد که در فرایند قانون‌گذاری است. اما می‌خواهم بگویم که همین کنتورهای هوشمندی که اشاره کردم، در برخی نقاط مؤثر بوده، یعنی باعث کندی فرونشست، یعنی پایین رفتن سطح آب شده، اما کافی نیست. نیازمند یک کار ترکیبی است.

وی با بیان اینکه مدیریت در مصرف آب در همه بخش‌های کشور از جمله صنعت، کشاورزی و شرب ضروری است، گفت: در استان می‌دانیم مال کدام بخش مصرفش طبیعتاً بالاتر است، آن هم به خاطر امنیت غذایی، به خاطر اینکه چاره‌ای نداریم برای اینکه تولید کنیم اما دلیلش این است که الگوی کشت رعایت نمی‌شود؛ الگوی کشت و وزارت جهاد هنوز پای کار آن‌طور که باید و شاید نیامده. برخی نقاط هنوز برنج‌کاری می‌کنند در استان، برنج خیلی محدود است، یعنی می‌خواهم بگویم که برنج اکنون رونقش در تولید و کشتش در خیلی از استان‌هایی که در گذشته نبوده، بیشتر شده است.

نایب رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس ابراز کرد: اما نکته دیگر بحث احیای زاینده‌رود است؛ یعنی اگر زاینده‌رود احیا نشود، دشت اصفهان- برخوار شاید دچار فروچاله شود به جای فرونشست. نکته بعدی، همان‌طور که اشاره شد، ضرورت انتقال آب بیشتر از دریا و جاهایی که امکان دارد.

مجری: اکنون شما فرمودید که احیای زاینده‌رود، به نظر شما اکنون امکان احیای زاینده‌رود هست؟

حاجی دلیگانی: بله، می‌تواند باشد. این یک سندی هم در دولت گذشته تنظیم شد، منتها به مرحله اجرا نرسید و اینکه در آن سند آمده بود، نشست‌ها، گفت‌وگوها با استان‌هایی که می‌توانند کمک کنند، چون واقعاً استان اصفهان دیگر استانی که بگوییم فقط اصفهانی‌ها نیستند بلکه جمعیتی که اکنون در استان اصفهان ساکن هستند، جمعیتی مرکب از کل کشور و خصوصاً استان‌های همجوار است و ما باید با هم بنشینیم، صحبت کنیم، واقعیت‌های یکدیگر را درک کنیم، حقوق یکدیگر را به هر حال رعایت کنیم اما از آن طرف بالاخره بخش کشاورزی، اکنون کشاورزی که می‌بیند درخت ۷۰ سال دارد خشک می‌شود؛ کشاورز آمده گریه می‌کند چه در غرب اصفهان، چه در شرق، چه در شمال، چه در جنوب. واقعیت‌هایی که وجود دارد، این‌ها را باید بپذیریم.

طرح طوبی می‌تواند منافاتی با حفظ تمدن یک شهر نداشته باشد

مجری: اقدام مجلس برای قوانین قدیمی و چالش برانگیز در حوزه آب مانند طرح طوبی چیست؟ مثلاً طرح طوبی اجرا می‌شود، آیا باغات برایمان مهم‌تر است یا مثلاً بحث فرهنگ و تمدن، یعنی کارشناسان وجود چالش‌هایی این‌چنینی را هم مطرح می‌کند، اولویت چیست؟

حاجی دلیگانی: برای این دو می‌توانیم منافاتی با هم نداشته باشیم؛ هیچ ایرانی دوست ندارد به اصطلاح سی‌وسه‌پل خراب شود یا مسجد در میدان امام، مسجد شیخ لطف‌الله و غیره خراب شود که این‌ها تمدن‌های ما است؛ نمی‌توانیم که بسازیم، این‌ها جای خود. از آن طرف هم بالاخره باید ما بتوانیم که امنیت غذای‌مان را هم فراهم کنیم. باید روش‌های کشت‌مان را اصلاح کنیم؛ مواردی که تبخیر اتفاق می‌افتد، چون می‌دانید بیشترین هدررفت آب در تبخیر است که اتفاق می‌افتد. بحث آبخیرداری، توجه بیشتری به آن شود. راهکارهای دیگری که هست، تزریق پساب به زمین، این روش مطالعه شود. بالاخره ما یک آبی را داریم در سیستم به اصطلاح آب و فاضلاب، در آب شرب استفاده می‌شود؛ این پسابش باید به یک نحوی کاری کنیم که دیگر تبخیر نشود، در صنایع، در تزریق به آبخوان‌ها؛ این‌ها مسائلی است که می‌شود اتفاق بیفتد. یا ایجاد بارندگی‌های مصنوعی که در دیگر نقاط دنیا مرسوم است؛ اینجا هم به هر حال مسائلی است. افرادی هم اعلام آمادگی کرده‌اند که بیایند و بتوانند کار کنند؛ از این‌ها باید بتوانیم استقبال کنیم.

واقعیت این است از سال ۱۳۷۷ تا اکنون دچار کم‌بارندگی و خشکسالی شده‌ایم و این خشکسالی دیگر تقریباً می‌توانیم بگوییم که اقلیم عوض شده؛ یعنی یک دهه مثلاً خشکسالی نداریم، از سال ۷۷ تا اکنون وضعیت‌مان این‌طور است. این‌ها خوب است که ملت ایران همه بدانند چه واقعیتی که وجود دارد در اصفهان، این است.

اصفهان امروز به کمک فوری دولتمردان و همت جمعی نیاز دارد

در ادامه استاندار جمالی‌نژاد در پاسخ به سوال مجری درباره امکان احیای زاینده‌رود، با امیدواری گفت: بسیاری از کارشناسان نظرشان این است که اگر زاینده‌رود احیا شود، این اتفاق ممکن است روندش خیلی کند شود، متوقف شود و بهبود پیدا کند.

مجری خطاب به جمالی‌نژاد پرسید: آیا استان می‌تواند راهکار عملیاتی برای این چالش داشته باشد؟ استان در سطح ملی توانست این توجهات را به ویژه دولت و به ویژه سازمان برنامه و بودجه را در بودجه سال آینده جلب کند؟

استاندار اصفهان در پاسخ با نقل جمله‌ای از حداد عادل، گفت: ایشان می‌فرمایند که اصفهان سه دور پایتخت کشور بود و علی‌رغم اینکه ۴۰۰ سال است که اصفهان پایتخت نیست، مردم جهان هنوز باور نکرده‌اند که اصفهان پایتخت نیست. بعد از مکه مکرمه، در سال ۲۰۰۶، اصفهان پایتخت فرهنگ جهان اسلام می‌شود؛ یک تمدن کهن، یک تمدن ریشه‌دار چند هزار ساله در راه ابریشم. بحثم این است که اگر همه همت کنند، تمام بحث‌های ما واضح، برد-برد، همه برایمان عزیزند. من سال‌ها معاون وزیر کشور بودم، سال‌ها رئیس سازمان شهرداری‌ها و دهیاری کشور بودم؛ اذعان می‌کنند، دوست‌داران، ۱۴۸۰ شهر داشتیم، شهر به شهر رفتم بازدید؛ باور کنید، من هر شهری می‌رفتم، استان‌های همجوار بغض می‌کردم، پیگیری مسائل مالی، ریالی؛ اگرچه همه مناطق کشور عزیزند اما اصفهان اکنون به کمک فوری دولتمردان و همت جمعی نیاز دارد تا این تمدن حفظ شود.

حاجی‌دلیگانی، نماینده مجلس در پاسخ به پرسش مجری درباره امکان پیگیری‌های بیشتر، با تأکید بر امید به حل مسئله، سه نکته را مطرح کرد: نخست، نبود انعکاس کافی این بحران توسط خود استان؛ دوم، لزوم تبیین واقعیت‌ها با آمار توسط مسئولان ملی، نه صرفاً استانی، تا باورپذیری آن افزایش یابد و سوم، ضرورت گفت‌وگوی مبتنی بر حق و واقعیت با همه ذی‌نفعان است.

وی افزود: که هیچ ایرانی خواستار تداوم خشکی زاینده‌رود و فرونشست نیست و همگان باید برای تغییر وضعیت و جلوگیری از مواخذه نسل‌های آینده تلاش کنند.

میدری: شرکت‌های بزرگ صنعتی آماده ساخت مسکن کارگری هستند